Gutniska urkunder/Guta Saga

←  Guta Lag

Gutniska urkunder: Guta lag, Guta saga och Gotlands runinskrifter av Carl Säve Guta Saga

Tillägg till Guta Lag  →

2. Guta Saga.^[1]

1 Kap.

Gutland hitti fyrsti maþr þann, sum Þielwar hit. Þa war Gutland so eliugt,^[2] et þet dagum sank ok natum war uppi. En þann maþr qwam fyrsti eldi a land, ok siþan sank þet aldri.

Þissi Þielwar hafþi ann sun, sum hit Hafþi; en Hafþa kuna hit Hwita-Stierna. Þaun tu bygþu fyrsti a Gutlandi. Fyrstu nat, sum þaun saman swafu, þa droymdi henni draumbr, so sum þrir ormar warin slungnir saman i barmi hennar; ok þytti henni sum þair skriþin yr barmi hennar. Þinna draum segþi han firi Hafþa, bonda sinum. Han riaþ draum þinna so:

Allt ir baugum bundit;
Bo-land al þitta warþa,
Ok faum þria syni aiga.

Þaim gaf hann namn allum o-fyþum:

Guti al Gutland aiga;
Graipr al annar haita,
Ok Gunnfiann^[3] þriþi.

Þair skiptu siþan Gutlandi i þria þriþiunga, so at Graipr, þann eldsti, laut norþasta þriþiung, ok Guti miþal-þriþiung, en Gunn-fiann^[3], þann yngsti, laut sunnarsta. Siþan af þissum þrim aukaþis fulk i Gutlandi so mikit um langa tima, at land elpti^[4] þaim ai alla fyþa. Þa lutaþu þair bort af landi hwert þriþia þiauþ, so at allt skuldu þair aiga ok miþ sir bort hafa, sum þair ufan iorþar attu. Siþan wildu þair nauþugir bort fara, men foru innan Þors-borg ok bygþus þar firir. Siþan wildi ai land þaim þula, utan raku þaim bort þeþan. Siþan foru þair bort i Faroyna, ok bygþus þar firir. Þar gatu þair ai sik uppihaldit, utan foru i aina oy wiþr Aistland, sum haitir Dagaiþi, ok bygþus þar firir, ok gierþu burg aina, sum enn synis. Þar gatu þair ok ai sik haldit, utan foru upp at watni þi, sum haitir Dyna, ok upp ginum Ryþsa-land;^[5] so fierri foru þair, at þair qwamu til Griklands. Þar baddus þair byggias firir af Grika kunungi um ny ok niþar. Kunungr þann lufaþi þaim, ok hugþi at ai (^[6]maira þan ann manaþr wari. Siþan [at] gangnum manaþi wildi hann þaim bort wisa. En þair andswaraþu, at ny ok niþar wari e ok e, ok qwaþu so sir wara lufat. Þissun þaira wiþratta qwam firir drytningina um-siþir. Þa segþi han: Minn herra kunungr! þu lufaþi þaim byggia um ny ok niþar, þa ir þet e ok e, þa matt þu ai af þaim taka. So bygþus þair þar firir, ok enn byggia, ok enn hafa þair sumt af waru mali.

Firi þann tima ok lengi eptir siþan troþu menn a hult ok a hauga, wi ok stafgarþa, ok a haiþin guþ; blotaþu þair synum ok dytrum sinum ok fileþi miþ mati ok mungati, þet gierþu þair eptir wantro sinni. Land allt hafþi sir hoystu blotan miþ fulki, ellar hafþi hwer þriþiungr sir; en smeri þing hafþu mindri blotan miþ fileþi, mati ok mungati, sum haita suþnautar, þi et þair suþu allir saman.

2 Kap.

Mangir kunungar striþu a Gutland miþan haiþit war; þau hieldu Gutar e iemlika sigr^[7] ok ret sinum. Siþan sentu Gutar sendimen manga til Swiarikis, en engin þaira fikk friþ gart, fyrr þan Awair Strabain af Alfa sokn, hann gierþi fyrsti friþ wiþr Swia kunung. Þa en Gutar hann til baþu at fara, þa swaraþi hann: Mik witin ir nu faigastan ok fallastan; giefin þa mir, en ir wilin et iek fari innan slikan waþa, þry wereldi, att mir sielfum, annat burnum syni minum ok þriþia kunu. Þy et hann war snieldr ok fiel-kunnugr, so sum sagur af ganga. Gikk hann a staþgaþan ret wiþr Swia kunung. Siextigi marka silfs um ar hwert, þet ier skattr Guta, so at Swiarikis kunungr [hafi]^[8] fiauratigi markr silfs af þaim siextigi, en ierl hafi tiugu markr silfs. Þinna staþga gierþi hann miþ lands raþi, fyrr en hann haiman fori.

So gingu Gutar sielfs-wiliandi undir Swia kunung, þy at þair mattin frir ok frelsir sykia Swiariki i hwerium staþ, utan tull ok allar utgiptir. So aigu ok Swiar sykia Gutland firir utan kornband ellar annur forbuþ. Hegnan ok hielp skuldi kunungr Gutum at waita, en þair wiþr þorftin ok kallaþin. Sendimenn al ok kunungr ok ierl samulaiþ a (^[9]Gutna al-þing senda, ok lata þar taka skatt sinn. Þair sendibuþar aigu friþ lysa Gutum alla steþi til [at] sykia yfir haf, sum Uppsala kunungi til-hoyrir; ok so þair, sum þann wegin aigu hinget sykia.

3 Kap.

Eptir þet siþan qwam helgi Olafr kunungr flyandi af Norwegi miþ skipum ok legþis i hamn þa, sum kallar Akrgarn; þar la helgi Olafr lengi. Þa for Ormika af Hainhaim ok flairi rikir menn til hans miþ giefum sinum. Þann Ormika gaf hanum tolf weþru miþ andrum klenatum. Þa gaf helgi Olafr kunungr hanum atr agin twa bulla ok aina braiþyxi. Þa tok Ormika wiþr kristindomi eptir helga Olafs kennidomi, ok gierþi sir byna-hus i sama steþ, sum nu standr Akrgarna kirkia. Þeþan for helgi Olafr til Jerslafs i Hulmgarþi.

4 Kap.

Þaut Gutar haiþnir waru, þau silgdu^[10] þair miþ kaupmanna-skap innan all land, baþi kristin ok haiþin. Þa sagu kaupmenn kristna siþi i kristnum landum; þa litu sumir sik þar kristna, ok fyrþu til Gutlands presti. Botair af Akubekk hit þann, sum fyrsti kirkiu gerþi i þann, staþ, sum nu haitir Kulasteþar; þy wildi ai land þula, utan brenndu hana; þy kallar þar enn Kulasteþar. Þa eptir þann tima war blotan i Wi; þar gierþi kirkiu aþra. Þa samu kirkiu wildi land ok brenna; þa for hann sielfr upp a kirkiu þa, ok segþi: Wilin ir brenna, þa skulin ir brenna mik miþ kirkiu þissi. Hann war rikr sielfr, ok rikasta manns dotur hafþi hann, sum hit Likkair snielli, boandi þar, sum kallar Stainkirkiu. Hann reþ mest um þann tima, hann halp Botairi, magi sinum, ok segþi so: Herþin ai brenna mann ella kirkiu hans, þy et han standr i wi, firi niþan klintu. Miþ þy fikk þaun kirkia standa obrennd. Han war sett þar miþ aldra helguna namni, innan þann staþ, sum nu kallar Petrs kirkiu. Han war fyrsti kirkiu i Gutlandi, sum standa fikk. Siþan um neqwan tima eptir lit swer hans Likkair snielli sik kristna ok husfroyu sina, barn sin ok hiskiep sinn allan, ok gierþi kirkiu i garþi sinum, þar nu kallar Stainkirkiu. Han war fyrsti kirkia a landi uppi i norþasta þriþiungi.

Siþan Gutar sagu kristna manna siþi, þa lyþu þair guþs buþi ok lerþra manna kennu; toku þa almennilika wiþr kristindomi miþ sielfs-wilia sinum, utan þwang, so et engin þwang þaim til kristnur. Siþan en menn orþu almennilika kristnir, þa gierþis kirkia annur a landi i Atlinga-bo; han war fyrsti i miþal-þriþiungi. Siþan war þriþi garr a landi i Farþhaim i sunnarsta þriþiungi. Af þaim briskaþus kirkiur allar i Gutlandi, þy et menn gierþu sir kirkiur at mairu maki.

5 Kap.

Fyrr en Gutland toki steþilika wiþr nekrum biskupi, þa qwamu biskupar til Gutlands, pilagrimar til helga lands Ierusalem, ok þeþan haim foru. Þann tima war wegr oystra um Ryþsaland ok Grikland [at] fara til Ierusalem. Þair wigþu fyrst kirkiur ok kirkiugarþa, miþ byn þaira, sum giera litu kirkiur.

Siþan en Gutar wendus wiþr kristindom, þa sentu þair sendibuþa til hoygsta biskups i Leonkopungi, þy et hann war þaim nestr, so at miþ steddum ret qwami hann til Gutlands [at] þann raiþskiep giera miþ þaim forskielum, at biskupr wildi kuma af Leonkopungi þriþia hwert ar til Gutlands miþ tolf mannum sinum, sum hanum skuldin fylgia um land allt miþ bonda hestum, so mangum ok ai flairum. So a biskupr um Gutland fara til kirkiu-wigsla ok gingierþa sinna, [ok] taka þry borþ ok ai maira at kirkiu-wigsl hweri, miþ þrim markum; at alteris-wigsl att borþ miþ tolf oyrum, en alteri ainsamt skal wigias; þa en baþi iru o-wigþ, alteri ok kirkia saman; þa skulu baþi wigias firi þry borþ ok þriar markr penninga. Af presti andrum hwerium a biskupr gingierþ taka um (^[11]tilqwemd sina, þry borþ ok ai maira. Af andrum hwerium presti, sum ai gierþi gingierþ a þy ari, taki biskupr af hwerium laun so sum kirkiur iru til-skuraþar. Þair sum ai gingierþ gierþu at þy bragþi, þair skulu gingierþ giera, þegar biskupr kumbr atr at þriþia ari; en hinir aigu loysa, sum fyrra bragþi gingierþ gierþu.

Kunna dailur warþa, sum biskupr a dyma, þaar skulu lendas i sama þriþiungi, [þy]^[12] et þair menn wita mest af sannundum, sum þar nest boa. Warþr ai þar þaun daila lent, þa skal han skiautas til aldra manna samtalan, ok ai af þriþiungi i annan. Kunnu hetningar eþa dailu-mal warþa, sum biskupi til-hoyra at retta, þa a hier biþa biskups-qwemdar, ok ai yfir fara, utan þwang reki til ok mikil synd sei, at ai ma proastr loysa; þa skal yfir fara millan Walborga-messur ok helguna-messur, en ai þar eptir um wintr-tima til Walborga-messur.

Biskups-sak i Gutlandi ier ai hoygri þan þriar markr.

6 Kap.

Siþan Gutar toku sir biskup ok presti ok wiþr fullkumnum kristindomi, þa toku þair ok wiþr at fylgia Swia kunungi i herferþ miþ siau sniekkium, ufan a haiþin land ok ai ufan kristin. So þau at kunungr a biauþa Gutum laiþing eptir wittr ok manaþa-frest firi liþstemnu-dag; ok þau skal liþstemnu-dagr wara firi miþsumar ok ai siþar; þa ir laglika buþit ok ai ellar. Þa hafa Gutar wald^[13] um at fara, en þair wilia, miþ sinum sniekkium ok atta wikna wist, en ai maira. Þa en Gutar efla ai fylgia, þa gialdin fiauratigi marka penninga firi hweria sniekkiu, ok þau at andru ari, ok ai at þy sama ari sum buþit war: þet haitir laiþings-lami. I þaim manaþi þa skal aina wiku buþ-kafli umfara ok þing nemnas; þa en mannum sembr, at laiþingr skal ut-ganga, þa skal siþan halfan manaþ til ferþar boas, en siþan siau netr firi liþstemnu skulu laiþings-menn garlakir wara ok byriar biþa. Þa en so kann warþa, et ai kumbr byr i þairi wiku, þa skulu þair enn biþa siau netr eptir liþstemnu-dag; þa en ai kumbr byr i þairi frest, þa aigu þair haimfara at saklausu, miþ þy et ai gatu þair roandi yfir haf farit, utan siglandi. Kuma laiþings-buþ i minnum frestum þan manaþar, þa a ai fara, utan haima sitia at sak-lausa. Ier so, et kunungr will ai troa, at buþ qwamin olaglika eþa byr hindraþi at retum frestum, þa aigu sendimen kunungs, sum skatt taka, a þy þingi, sum nest ir eptir sankti Petrs-messu, taka tolf nemda-manna aiþ, sum sendimenn kunungs nemna wilia, et þair miþ laglikum forfallum haima satin. Engin gief nemda-aiþi^[14] i Gutlandi, utan kunungs aiþir.

Kann so illa at-bieras, at krunaþr kunungr warþr miþ neqwaru waldi bort-rekin af sinu riki, þa aigu ai Gutar skatt ut-giefa, utan haldi hanum um þry ar; ok þau aigu þair e hwert ar skatt saman-giera ok liggia lata, en þa ut-giefa, þan þry ar iru ut-gangin, þaim sum þa raþr Swia riki.

Lykt bref miþ kunungs insigli skal at allum kunungs ret sendas, ok ai ypit.

1. Denna berättelse saknas i B., och hon eger ingen särskild öfverskrift i A.
2. A. eluist eller eliust, den Tyska öfvers. eliuch, se Schlyt. s. 162.
3. A. Gunnfiaun, T. öfvers. Gunfiann.
4. För efldi.
5. A. ryza land.
6. Schlyt., A. miþ ann m. m.
7. Schlyt., A. siþri.
8. Schlyt.
9. A. gutnal þing, Schlyt. (s. 260) Guta al þing.
10. För sigldu.
11. Schlyt., A. tilqwemda siþ.
12. Schlyt.
13. Schlyt., A. wal, jf. 4. 36.
14. A. nemda aiþir.